Jak powstaje rak? Zrozumienie kancerogenezy i jej etapów

Jak powstaje rak?

Rak powstaje, gdy zdrowe komórki zaczynają dzielić się w sposób niekontrolowany, a ich naturalny proces śmierci, czyli apoptoza, zostaje zablokowany. Kluczem do tego zjawiska jest uszkodzenie DNA, które prowadzi do mutacji w genach odpowiedzialnych za kontrolę wzrostu oraz podziału komórek. Proces ten określamy jako kancerogenezę, a może on być wywołany przez różnorodne czynniki ryzyka, takie jak:

• szkodliwe substancje chemiczne,
• promieniowanie,
• niektóre wirusy.

Do czynników rakotwórczych zaliczamy m.in.:

• benzen,
• azbest,
• wirusy onkogenne, takie jak wirus brodawczaka ludzkiego (HPV),
• wirusy zapalenia wątroby typu B i C.

Gdy w organizmie dochodzi do mutacji, komórki stają się nowotworowe i zaczynają konkurować o zasoby z zdrowymi tkankami. Taki stan prowadzi do degradacji prawidłowych komórek, co utrudnia regenerację organizmu. W rezultacie, może się rozwinąć złośliwy nowotwór, który stanowi zagrożenie dla całego ustroju dzięki swojej inwazyjności. Zrozumienie mechanizmów kształtujących raka jest niezwykle istotne dla wczesnej diagnostyki oraz opracowywania skutecznych metod zapobiegawczych.

Co to jest kancerogeneza?

Kancerogeneza, znana także jako karcinogeneza, to proces, w którym zdrowe komórki przekształcają się w nowotworowe. Możemy wyróżnić trzy kluczowe etapy tego zjawiska:

• inicjacja – dochodzi do uszkodzenia DNA, co prowadzi do mutacji genów. Te zmiany mogą być efektem różnych czynników, takich jak substancje chemiczne, promieniowanie, a nawet nieprawidłowe cząsteczki RNA,
• promocja – podczas której komórki z mutacjami zaczynają niekontrolowane dzielenie, często stymulowane przez zewnętrzne czynniki, w tym kontakt z rakotwórczymi substancjami,
• progresja – gdy komórki nowotworowe nabywają umiejętności inwazji w sąsiednie tkanki oraz tworzenia przerzutów w innych częściach ciała.

Zrozumienie tego procesu jest istotne dla opracowywania metod wczesnej diagnostyki i strategii zapobiegawczych. Zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe mają ogromne znaczenie, co podkreśla rolę stylu życia w prewencji nowotworów. Świadome wybory mogą znacząco wpłynąć na ryzyko zachorowania, co czyni je niezwykle ważnym aspektem w profilaktyce.

Jakie są etapy kancerogenezy?

Kancerogeneza składa się z trzech podstawowych etapów:

• inicjacji, kiedy to DNA komórek ulega uszkodzeniu, prowadząc do mutacji w genach odpowiedzialnych za kontrolę cyklu komórkowego, takich jak geny supresorowe i onkogeny. Najczęściej czynniki takie jak substancje chemiczne, promieniowanie oraz wirusy onkogenne są odpowiedzialne za te zmiany,
• promocji, która charakteryzuje się intensywnym wzrostem komórek z mutacjami; zaczynają one dzielić się w sposób niezrównoważony. Czynniki zewnętrzne, takie jak niezdrowa dieta czy kontakt z toksycznymi substancjami, mogą przyspieszyć ten proces,
• progresji, w której to komórki nowotworowe uzyskują zdolność do inwazji w otaczające tkanki oraz rozprzestrzeniania się w formie przerzutów do innych części ciała. W tym czasie mogą zachodzić dalsze mutacje, które czynią je jeszcze bardziej agresywnymi i odpornymi na leczenie.

Zrozumienie tych etapów jest niezwykle ważne, ponieważ umożliwia opracowanie skutecznych metod diagnostycznych, terapeutycznych i strategii prewencyjnych, które mogą znacznie obniżyć ryzyko zachorowania na raka.

Jakie czynniki przyczyniają się do powstawania raka?

Różne czynniki przyczyniają się do rozwoju raka, a ich charakterystyka jest znacznie zróżnicowana. Wśród nich możemy wyróżnić aspekty:

• fizyczne,
• chemiczne,
• genetyczne,
• stylu życia.

Weźmy na przykład promieniowanie jonizujące, które może znacznie zwiększyć ryzyko wystąpienia nowotworów, takich jak:

• białaczka,
• nowotwory tarczycy.

Nie można również zapomnieć o promieniowaniu ultrafioletowym; to ono bywa jednym z głównych czynników odpowiedzialnych za raka skóry. Również substancje chemiczne, uznawane za rakotwórcze, odgrywają istotną rolę. Do takich składników należą na przykład:

• alkohol,
• nikotyna,
• substancje smoliste obecne w dymie tytoniowym.

Ich obecność może prowadzić do pojawienia się nowotworów:

• płuc,
• wątroby,
• jamy ustnej.

Dodatkowo, wirusy onkogenne, takie jak:

• HPV,
• EBV,
• HBV,
• HCV,

również mają wpływ na proces kancerogenezy. Szczególnie istotny wydaje się wirus brodawczaka ludzkiego (HPV), który ściśle wiąże się z przypadkami raka szyjki macicy. Nie można zapominać o zagrożeniach związanych z ekspozycją w miejscu pracy, na przykład na azbest, który znacząco podnosi ryzyko zachorowania na raka płuc. To wszystko podkreśla, jak istotne są środki ochrony w różnych środowiskach zawodowych. Dzięki zrozumieniu tych różnorodnych czynników, mamy szansę na wczesną diagnostykę oraz skuteczniejsze działania prewencyjne.

Jakie rolę odgrywają czynniki fizyczne i chemiczne w rozwoju raka?

Fizyczne i chemiczne czynniki mają istotny wpływ na rozwój nowotworów. Promieniowanie jonizujące, w tym promieniowanie X oraz ultrafioletowe (UV), potrafi poważnie uszkodzić DNA komórek, co zwiększa ryzyko wystąpienia mutacji genetycznych. Przykładowo, promieniowanie UVB odpowiada za około 90% wszystkich przypadków raka skóry, ponieważ prowadzi do uszkodzeń genów w komórkach naskórka.

Również czynniki chemiczne, takie jak:

• alkohol,
• nikotyna,
• substancje smoliste,

znacząco przyczyniają się do wzrostu ryzyka zachorowania na nowotwory. Alkohol, w szczególności, jest znany ze swojego rakotwórczego działania na komórki wątroby. Z kolei nikotyna oraz substancje zawarte w dymie tytoniowym są ściśle powiązane z rakiem płuc oraz jamy ustnej. Szacuje się, że palenie tytoniu to przyczyna około 85% przypadków raka płuc.

Oba te rodzaje czynników mogą prowadzić do mutacji w DNA, co sprzyja kancerogenezie. Mikroskopijne uszkodzenia komórek mogą przekształcić zdrowe komórki w nowotworowe, które następnie zaczynają rosnąć i dzielić się w niekontrolowany sposób. Zrozumienie roli tych czynników jest kluczowe dla opracowywania skutecznych metod prewencyjnych oraz strategii wczesnej diagnostyki nowotworów, co ma ogromne znaczenie w walce z tą chorobą.

Jakie wirusy onkogenne są odpowiedzialne za nowotwory?

Wirusy onkogenne to grupa patogenów, które mają zdolność wywoływania nowotworów. Wśród nich wyróżniają się:

• wirus brodawczaka ludzkiego (HPV),
• wirus Epsteina-Barr (EBV),
• wirus zapalenia wątroby typu B (HBV),
• wirus zapalenia wątroby typu C (HCV).

Te wirusy są odpowiedzialne za około 15% wszystkich nowotworów na całym świecie. Szczególnie HPV jest znany jako główny sprawca raka szyjki macicy. Infekcje zarówno silnie, jak i słabo onkogenne mogą prowadzić do niepożądanych zmian w narządach płciowych. Z kolei wirusy HBV i HCV są mocno powiązane z rakiem wątroby, ponieważ przewlekłe zapalenie oraz uszkodzenia jej komórek znacznie zwiększają ryzyko kancerogenezy. EBV, który wywołuje mononukleozę, także przyczynia się do rozwoju niektórych nowotworów, takich jak chłoniaki czy rak nosogardzieli. Dodatkowo HCV ma wpływ na metabolizm komórek wątroby, co może prowadzić do marskości, a w rezultacie zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworów.

Dlatego zrozumienie wpływu wirusów onkogennych na rozwój nowotworów jest kluczowe dla opracowania skutecznych strategii prewencyjnych. Na przykład, szczepienia przeciwko HPV oraz terapie dla osób z zakażeniem HBV i HCV mogą znacząco zmniejszyć szanse na rozwój raka. Edukacja społeczna na temat zagrożeń związanych z tymi wirusami jest istotna dla poprawy profilaktyki oraz wczesnej diagnostyki.

Jak styl życia wpływa na ryzyko powstawania raka?

Styl życia ma istotny wpływ na rozwój nowotworów, a różnorodne czynniki ryzyka mogą znacząco zwiększać prawdopodobieństwo ich pojawienia się. Znaczenie diety jest nie do przecenienia – niewłaściwe nawyki żywieniowe, takie jak:

• spożywanie tłustych potraw przy jednoczesnym niedoborze owoców i warzyw,
• dieta obfitująca w tłuszcze nasycone oraz uboga w błonnik sprzyja nowotworom jelita grubego.

Innym istotnym czynnikiem jest palenie tytoniu. Nikotyna i liczne substancje chemiczne zawarte w dymie tytoniowym znacząco zwiększają ryzyko zachorowania na raka płuc oraz nowotwory głowy i szyi, a szacuje się, że palenie odpowiada za około 85% przypadków raka płuc. Mówiąc o nawykach, nie można zapominać o nadmiernym spożyciu alkoholu, które również podwyższa ryzyko, szczególnie w przypadku:

• raka wątroby,
• piersi,
• przełyku.

Badania dowodzą, że wysoka zawartość alkoholu we krwi prowadzi do uszkodzeń DNA, co może skutkować mutacjami nowotworowymi. Również aktywność fizyczna odgrywa kluczową rolę w profilaktyce nowotworów. Regularne ćwiczenia, takie jak:

• jogging,
• pływanie,

pomagają w utrzymaniu zdrowej wagi i redukcji otyłości, która jest związana z ryzykiem zachorowania na raka piersi i jelita grubego. Także zanieczyszczenia środowiskowe, takie jak rakotwórcze substancje chemiczne obecne w powietrzu i wodzie, przyczyniają się do rozwoju nowotworów. Ekspozycja na substancje takie jak:

• azbest,
• benzen,

wzmacnia ryzyko wielu rodzajów nowotworów. Wprowadzenie zrównoważonej diety, ograniczenie spożycia alkoholu, rezygnacja z palenia oraz regularna aktywność fizyczna mogą znacząco obniżyć ryzyko rozwoju raka. Świadome podejmowanie decyzji dotyczących zdrowia odgrywa więc kluczową rolę w zapobieganiu nowotworom.

Jakie są genetyczne predyspozycje do rozwoju nowotworów?

Genetyka ma kluczowe znaczenie w ocenie ryzyka wystąpienia nowotworów, a predyspozycje dziedziczne odgrywają w tym dużą rolę. Przykładowo, rak piersi oraz jajników często wiążą się z dziedzicznymi mutacjami w genach supresorowych, takich jak:

• TP53,
• BRCA1,
• BRCA2.

Istnieją także określone zespoły genetyczne, takie jak:

• zespół Li-Fraumeni, który jest związany z podwyższonym ryzykiem różnych nowotworów, w tym raka kostno-mięsaka,
• zespół MEN II, który zwiększa ryzyko raków endokrynnych,
• zespół polipowatości rodzinnej, sprzyjający rozwojowi raka jelita grubego.

Kluczowe są badania genetyczne, ponieważ umożliwiają one identyfikację osób, które mogą być bardziej narażone na zachorowanie. Dzięki tym informacjom można skuteczniej wprowadzać działania profilaktyczne oraz regularnie monitorować stan zdrowia tych osób. Warto podkreślić, że mutacje w genach supresorowych i onkogenach prowadzą do niekontrolowanego wzrostu komórek nowotworowych, ale nie wszystkie nowotwory mają dziedziczne podłoże. Mimo to, genetyczne predyspozycje pozostają istotnym czynnikiem ryzyka w kontekście zachorowalności na nowotwory. Ważne jest również, aby społeczeństwo było dobrze poinformowane na temat genetyki oraz możliwości wczesnego wykrywania nowotworów. Wiedza w tym zakresie ma potencjał poprawy zdrowotnych wyników oraz zmniejszenia liczby zgonów związanych z chorobami nowotworowymi.

Jakie są mechanizmy genetyczne odpowiedzialne za rozwój komórek nowotworowych?

Rozwój komórek nowotworowych to złożony proces, w którym geny odgrywają niezwykle ważną rolę. Kluczowe mechanizmy genetyczne obejmują:

• mutacje w protoonkogenach,
• mutacje w genach supresorowych.

Protoonkogeny odpowiadają za regulację cyklu komórkowego, a ich przekształcenie w onkogeny prowadzi do niekontrolowanego wzrostu komórek. Zmutowane onkogeny mogą skutkować nadmierną produkcją białek, które nadzorują podział komórkowy. Z kolei geny supresorowe, takie jak TP53 i BRCA1, działają przeciwnie – hamują wzrost komórek oraz indukują apoptozę w przypadku uszkodzenia DNA. Kiedy te geny ulegają mutacjom, organizm traci zdolność do skutecznej kontroli komórek nowotworowych.

Na przykład uszkodzenie genu TP53 jest powiązane z występowaniem raka płuc oraz raka piersi. W procesie kancerogenezy DNA może być narażone na różnorodne uszkodzenia, co prowadzi do powstawania mutacji. W rezultacie uszkodzone komórki mogą zwiększać swoją proliferację oraz nabywać cechy inwazyjne, co sprzyja rozwojowi nowotworów złośliwych.

Czynnikami odpowiedzialnymi za mutacje bywają:

• substancje chemiczne,
• promieniowanie,
• wirusy onkogenne,
• które zakłócają procesy naprawcze DNA.

Zrozumienie tych mechanizmów jest kluczowe, ponieważ przyczynia się do opracowywania skuteczniejszych terapii i strategii zapobiegania nowotworom. Wiedza o kancerogenezie umożliwia rozwój celowanych terapii oraz programów wczesnej diagnostyki, opartych na wykrywaniu mutacji genetycznych.

Jakie są różnice między rakami inwazyjnymi a nienawykłymi?

Raki inwazyjne i nienawykłe różnią się od siebie na fundamentalnym poziomie. Kluczowym aspektem jest ich zdolność do przekraczania błony podstawnej. Rak nienaciekający, nazywany również rakiem in situ, pozostaje ograniczony do tkanki nabłonkowej, w której się rozwija. To oznacza, że nie rozprzestrzenia się na sąsiednie tkanki ani nie tworzy przerzutów. Na przykład, w przypadku wczesnego raka piersi nowotwór jest całkowicie ograniczony i nie stanowi zagrożenia dla innych narządów.

Z drugiej strony, rak naciekający ma zdolność penetrowania błony podstawnej i inwazji w pobliskie struktury. Takie działanie wiąże się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, gdyż nawet niewielkie ogniska nowotworowe mogą stać się złośliwe. Komórki nowotworowe tego typu mają tendencję do przemieszczania się do innych części organizmu poprzez krwiobieg lub układ limfatyczny, co prowadzi do powstawania przerzutów. Skutkuje to koniecznością stosowania bardziej zaawansowanego leczenia, często z gorszym rokowaniem dla pacjenta.

Inwazyjność raka naciekającego jest również związana z jego zdolnością do wydzielania enzymów, które degradują macierz zewnątrzkomórkową oraz inne struktury tkankowe. Przykładem nowotworów inwazyjnych są:

• rak płuca,
• rak jelita grubego.

Te formy nowotworów bywają często diagnozowane w bardziej zaawansowanych stadiach, co znacznie komplikuje proces leczenia. Dlatego zrozumienie różnic między tymi rodzajami nowotworów jest kluczowe dla opracowywania efektywnych strategii terapeutycznych oraz dla wczesnej diagnostyki nowotworowej.

Czym są i jak powstają przerzuty w nowotworach?

Przerzuty odgrywają kluczową rolę w rozwoju nowotworów. Związane są z przemieszczeniem komórek nowotworowych z pierwotnego guza do innych części ciała. Kiedy komórki te oddzielają się od głównej masy, dostają się do układu krwionośnego lub limfatycznego, co umożliwia im dotarcie do odległych narządów. Po przybyciu do nowego miejsca, mogą osiedlić się i zakładać wtórne ogniska nowotworowe, co znacznie pogarsza rokowania pacjentów.

Zdolność komórek do tego procesu wynika z kilku czynników:

• muszą one pokonać tkankowe bariery, co często wiąże się z aktywacją mechanizmów inwazyjnych,
• zyskują zdolność do unikania reakcji immunologicznej,
• odgrywa istotną rolę angiogeneza, czyli tworzenie nowych naczyń krwionośnych.

Angiogeneza umożliwia dostęp komórek nowotworowych do tlenu i niezbędnych substancji odżywczych, co znacznie zwiększa ich szanse na przetrwanie w obcych warunkach. Niestety, występowanie przerzutów zazwyczaj prowadzi do pogorszenia ogólnego stanu zdrowia pacjenta oraz wzrostu oporności na dostępne metody leczenia. Dlatego zrozumienie mechanizmów powstawania przerzutów jest niezwykle istotne. Umożliwia to rozwijanie skutecznych strategii terapeutycznych oraz zapobieganie rozprzestrzenianiu się nowotworów w organizmie.

Jakie zmiany zachodzą w przypadku komórek nowotworowych?

Komórki nowotworowe przechodzą szereg unikalnych zmian, które odróżniają je od zdrowych komórek. Jednym z kluczowych aspektów jest ich utrata zdolności do regulowania cyklu komórkowego oraz umiejętność unikania apoptozy, co prowadzi do ich niekontrolowanego rozwoju.

Zamiast obumierać w naturalny sposób, te komórki dominują w swoim otoczeniu, a potrafią także wytwarzać własne czynniki wzrostu. To zjawisko sprzyja angiogenezie, czyli tworzeniu nowych naczyń krwionośnych, które dostarczają niezbędne składniki odżywcze do guza.

Ponadto, zmiany metaboliczne komórek nowotworowych są często związane z procesami zapalnymi, a także mają zdolność do inwazji okolicznych tkanek. Wiele z tych transformacji bierze swój początek z mutacji genetycznych, które prowadzą do większej aktywności onkogenów oraz inaktywacji genów supresorowych, potęgując tym samym niekontrolowany przyrost nowotworu.

Istotną cechą komórek nowotworowych jest ich zdolność do tworzenia przerzutów – czyli przenoszenia się do innych części ciała, gdzie mogą zakładać nowe ogniska choroby. Proces ten wiąże się z umiejętnością pokonywania barier tkankowych oraz unikania odpowiedzi immunologicznej organizmu. Zrozumienie tych mechanizmów ma kluczowe znaczenie w kontekście opracowywania efektywnych terapii onkologicznych.

Jakie skutki niesie ze sobą uszkodzenie DNA w komórkach?

Uszkodzenia DNA w komórkach prowadzą do pojawiania się mutacji, które mogą negatywnie wpływać na ich funkcjonowanie. Zazwyczaj zmiany te dotyczą genów odpowiedzialnych za supresję nowotworów oraz onkogenów. Gdy DNA nie jest skutecznie naprawiane, ryzyko rozwoju nowotworów znacząco wzrasta.

Przykładowo, mutacje w genach supresorowych, takich jak TP53, prowadzą do utraty zdolności do kontrolowania wzrostu i indukcji apoptozy komórek, co sprzyja kancerogenezie. Komórki, które uległy mutacjom, mają tendencję do niekontrolowanego podziału, co jest charakterystyczne dla nowotworów złośliwych.

Warto również zaznaczyć, iż ten proces obejmuje różnorodne mechanizmy inwazyjne, umożliwiające komórkom nowotworowym infiltrację sąsiednich tkanek i tworzenie przerzutów. Ponadto, zmiany w DNA, szczególnie mutacje w protoonkogenach, mogą modyfikować zachowanie komórek, co dodatkowo zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów.

Choć nie wszystkie modyfikacje DNA prowadzą do nowotworzenia, ich obecność zdecydowanie podnosi ryzyko wystąpienia tych chorób. Mutacje mogą być wywołane przez różnorodne czynniki, takie jak:

• substancje chemiczne,
• promieniowanie,
• onkogenne wirusy,

które mogą zakłócać procesy naprawcze DNA. Kluczowe jest zrozumienie, w jaki sposób uszkodzenia DNA wpływają na zachowanie komórek, aby opracować skuteczne metody wczesnej diagnostyki i leczenia nowotworów.

Jakie badania mogą pomóc w wykryciu raka na wczesnym etapie?

Wczesne rozpoznanie nowotworu ma fundamentalne znaczenie dla efektywności terapii. Im szybciej zostanie wykryta choroba, tym większe szanse pacjentów na pełne zdrowienie. Profilaktyczne badania są nieocenione, gdyż umożliwiają zidentyfikowanie nowotworów w ich wczesnym stadium, zanim rozwiną się w bardziej zaawansowane formy. Poniżej przedstawiam kilka kluczowych badań, które przyczyniają się do wcześniejszego wykrywania raka:

• Mammografia – to badanie zaleca się szczególnie kobietom powyżej 50. roku życia. Umożliwia ono obrazowanie tkanki piersi i skuteczne wykrywanie raka piersi.
• Cytologia – ta procedura polega na pobraniu komórek z szyjki macicy. Jest istotnym narzędziem w profilaktyce raka szyjki macicy, gdyż pozwala na wykrycie zmian przedrakowych.
• Kolonoskopia – rekomendowana dla osób powyżej 50. roku życia, pozwala na wczesne identyfikowanie raka jelita grubego. Dodatkowo umożliwia usunięcie polipów, co zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworu.
• Badania PSA – ten test jest przeznaczony dla mężczyzn i mierzy poziom antygenu specyficznego dla prostaty (PSA) we krwi. Pomaga to w rozpoznawaniu raka prostaty, zwłaszcza u osób z obciążonym wywiadem rodzinnym.
• Badania genetyczne – te testy analizują mutacje w genach, które mogą zwiększać ryzyko nowotworów, takie jak BRCA1 i BRCA2, odpowiedzialne za raka piersi i jajników. Osoby z predyspozycjami genetycznymi powinny być poddawane szczególnemu monitoringowi.

Regularne wykonywanie badań oraz podejmowanie działań profilaktycznych mogą znacząco poprawić rokowania oraz opcje terapeutyczne. Kluczowe jest również edukowanie społeczeństwa na temat znaczenia badań oraz zapewnianie dostępu do niezbędnych testów, jako istotny element skutecznej walki z rakiem.

Co można zrobić, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka?

Aby zredukować ryzyko zachorowania na raka, kluczowe jest wprowadzenie zdrowych nawyków do codziennego życia. Po pierwsze, należy unikać szkodliwych substancji, takich jak:

• nikotyna,
• nadmiar alkoholu.

Warto pamiętać, że palenie tytoniu jest odpowiedzialne za aż 85% przypadków raka płuc. Podobnie alkohol może prowadzić do nowotworów:

• wątroby,
• piersi,
• przełyku.

Nie bez znaczenia jest także zrównoważona dieta; powinnyśmy postawić na bogactwo:

• owoców,
• warzyw,
• błonnika.

Taki sposób odżywiania wpływa pozytywnie na zmniejszenie ryzyka nowotworów jelita grubego. Równie istotna jest regularna aktywność fizyczna, na przykład:

• jogging,
• pływanie.

Walka z otyłością ma kluczowe znaczenie, gdyż zwiększa ona ryzyko wystąpienia wielu nowotworów, w tym raka piersi. Ponadto, unikajmy kontaktu z toksycznymi substancjami chemicznymi, takimi jak:

• benzen,
• azbest,

aby ograniczyć narażenie na czynniki rakotwórcze. Profilaktyka stanowi istotny element w walce z rakiem. Regularne badania, takie jak:

• mammografia,
• kolonoskopia,

pozwalają na wczesne wykrycie choroby oraz podjęcie działań w odpowiednim czasie. Należy także rozważyć genetyczne testy, które mogą pomóc w zrozumieniu własnego ryzyka zachorowania. Przy odpowiednich działaniach na rzecz zdrowego stylu życia oraz regularnej profilaktyki, możemy znacznie obniżyć ryzyko wystąpienia nowotworów złośliwych.